De scheiding tussen lichaam en geest die methodisch tot uiting komt in de opbouw van de reguliere zorg in een ‘geestelijke gezondheidszorg’ en een meer technisch, lichamelijk gerichte medische zorg is een lastige en hardnekkige erfenis van het verleden. Dit leidt vaak en gemakkelijk tot een veel te eenzijdige benadering van klachten. Bij vermoeidheid en burnout is dat een veel voorkomend probleem. Als er lichamelijk klinisch geen relevante informatie te vinden is wordt de fysiologische kant (stofwisseling) gelijk maar helemaal buiten beschouwing gelaten. Bij burnout bijvoorbeeld, durf ik de stelling aan dat er áltijd (!) ook een fysiologische ontregeling is. Een ontregeling die doorgaans het “point of no return” gepasseerd is, wat betekent dat het lichaam niet ‘automatisch’ weer in de optimale toestand terug komt als je de omstandigheden maar even optimaliseert.
Een markant voorbeeld zag ik deze week in de praktijk. het betrof een jongedame met een al langer bestaand en hardnekkig slaapprobleem, hoge spierspanning en vermoeidheid.
Onderstaande grafiek toont een vergelijk tussen een meerdaagse (3 dagen) HRV meting van een half jaar geleden en recentelijk (gedurende 5 dagen). In die tussenliggende periode zijn er geen gerichte gedragsveranderingen geweest maar wel een behandeladvies dat gericht was op het herstel van de functie van diverse remmende neurotransmitters, waardoor zowel de hoeveelheid als de kwaliteit van het herstel en uiteraard, de slaap, zouden moeten verbeteren.
De herstel index gaat in die periode van 18% naar 48% terwijl we vanaf 60% de kwalificatie “goed” geven. Verder is de gemiddelde HRV (hartslagvariatie) gedurende de nacht van 32 ms (milliseconden) opgeschoven naar 54 ms. De gemiddelde HRV in de nacht is een directe maat voor de kwaliteit van het herstel en meer in het bijzonder van het functioneren van de 10e hersenzenuw, de Nervus Vagus, de hoofdbundel van de Parasympaticus tak van het Autonome zenuwstelsel (zie figuur hieronder).
Het slapen is significant verbeterd en ook de energie is beduidend beter dan een half jaar geleden.
Het verbeteren van gedrag kan voor herstel een noodzakelijke voorwaarde zijn, maar het optimaliseren van de interne fysiologie niet minder. Dat illustreert deze casus op treffende wijze.
De gevolgen van het gebruik van weeënopwekkers op de gevoeligheid voor de eigen oxytocine is uitvoerig elders op deze blog beschreven. Daarnaast blijkt een onbekend deel van de mensen met een hechtingsstoornis vanwege stress in de zeer vroege levensfase een verlaagde oxytocine gevoeligheid te hebben. Naar schatting zou 1 op de 3 mensen in ons land daar last van hebben. Alles met elkaar is het reëel om te veronderstellen dat een groot aantal mensen in ons land een verlaagde gevoeligheid voor oxytocine hebben.
De manier waarop zich dat uit is zeer divers en lang niet altijd gemakkelijk te herkennen.
Oxytocine is samen met Vasopressine op hersenniveau o.a. verantwoordelijk voor de aansturing van de Nervus Vagus. Deze zenuwbundel is een zeer belangrijke component van het parasympatische (PS) deel van het autonome zenuwstelsel ( ANS balans.pages ). De PS stuurt processen aan die te maken hebben met herstel, regeneratie, slaap (als het goed is onze belangrijkste regeneratie periode), uitscheidingen etc. Een verlaagde Oxytocine gevoeligheid vanaf de vroege kindertijd kan zich manifesteren in een blijvend slechte functie van de N. Vagus en daarmee een blijvend tekort op de balans aan de zijde van herstel.
Dit betekent concreet dat iemand versnelt inteert op de lichamelijke reserves. De grote vraag is dan vervolgens hoe toereikend die reserves zijn. Sommige mensen houden dat heel lang vol anderen veel minder. Maar vroeg of laat geeft dit problemen. Plat gezegd leidt het tot een versnelde biologische veroudering waardoor ook de ongemakken van het ouder worden jaren eerder, en soms vele jaren eerder, zullen optreden, inclusief het risico op chronisch degeneratieve ziekten.
Mensen met een slechte N. vagus functie en dus met een slecht herstel hebben als regel een lage gemiddelde hartslag variatie (HRV) in de nacht. Middels een HRV meting is dat inzichtelijk te krijgen. Hieronder een voorbeeld van een persoon met een bijzonder lage gemiddelde HRV (RMSSD) in de nacht (periode met blauwe lijn eronder).
Ter vergelijk hier een profiel van iemand met een uitstekend herstel in de nacht:
De 72uurs (of langer) HRV meting geeft een gedetailleerd beeld van het functioneren van het Autonome Zenuwstelsel gedurende de hele meetperiode, tijdens het leven van alle dag (werken, vrije tijd en nachtrust).
Een paar belangrijke statements op basis van voornoemd onderzoek:
Slapen en herstellen zijn helaas geen synoniemen. Mensen kunnen aangeven voor hun besef prima geslapen te hebben terwijl het herstel toch onvoldoende of misschien zelfs slecht is.
Mensen met een slecht herstel gedurende de slaap zijn niet per definitie vermoeid. Denk maar aan de al eerder gebruikte metafoor van de zalm (https://ccgforum.com/category/stressvolle-beroepen/) lange tijd kunnen mensen die in een zgn. sympaticus dominante toestand verkeren heel veel doen zonder dat ze geconfronteerd worden met de gevolgen van een slecht herstel. De metafoor van de zalm bewijst dat ‘prestatieniveau’ en ‘energie-beleving’ geen betrouwbare graadmeters zijn voor vitaliteit en gezondheid.
Wanneer mensen een slecht herstel gedurende de slaap hebben waarbij dat níet terug te voeren is op het gedrag ’s avonds (of overdag) is er per definitie een storing in de functie van het centrale zenuwstelsel waardoor het lichaam niet reageert conform het gedrag. Als een auto waarvan de chauffeur zich wellicht correct gedraagt in het verkeer alleen reageert de auto niet conform dat gedrag, er is bijvoorbeeld een slecht functionerende rem.
Het gevoel hebben ‘goed te kunnen ontspannen’ komt lang niet altijd overeen met de werkelijkheid. Een belangrijke groep mensen herstelt overdag niet, zelfs niet wanneer ze daarvoor wel het juiste gedrag vertonen (pauzeren, een middagslaapje, zelfs yoga of meditatie).
Het blijft een hardnekkig misverstand die eenzijdige focus op stress en de gevolgen van stress op onze prestaties en gezondheid. Ik kom het in gesprekken voortdurend weer tegen, het zit kennelijk erg ingebakken in onze over-actieve cultuur.
Daarom nogmaals, en vast niet voor het laatst, de aandacht gevraagd voor waar het dan wél om gaat. Graag verwijs ik nogmaals naar het fantastische artikel van Lucienne van Ek “Het nut van niksen” in Roots 2011.
Lucienne heeft het destijds op een zeer aansprekende en voor iedereen herkenbare manier in beeld gebracht: het gaat niet om stress of de som van alle activiteiten, het gaat om rust, om herstel. We moeten weer leren rusten, ‘niksen’ zoals Lucienne het zo mooi omschrift. “Rust roest” níet, maar is een uiterst effectieve investering in prestatieniveau en gezondheid.
Natuurlijk, er kan allerlei onnodige stressdruk zijn en daar zullen we zeker naar moeten kijken. Maar of iemand ‘onderuit’ gaat, om het zo maar even algemeen aan te duiden, heeft als regel niet zozeer primair met de hoeveelheid stress te maken maar met een tekort aan een evenredig herstel. Wanneer we focussen op het verminderen van stress brengt dat al snel meer stress met zich mee. Wanneer we focussen op herstel ontstaat er aandacht voor heel andere zaken.
Daarom is het betrouwbaar en op individueel niveau monitoren van de mate en de kwaliteit van het herstel en hoe zich dit verhoudt tot de stressdruk in deze moderne tijd geen luxe maar noodzaak. Ik verwijs naar de eerdere blog “Stressvolle beroepen & herstel“.
Er zijn op internet tal van lijsten te vinden van de meest stressvolle beroepen. Een aantal voor de hand liggende kan iedereen tegenwoordig wel opsommen: militairen, politie, brandweer, verplegend personeel, leerkrachten en onderwijzend personeel, personeel in de commerciële luchtvaart, mensen die in ploegendiensten werken, etc.
Al deze beroepen hebben met elkaar gemeen dat er een gemiddeld hoge werkstress is. Werkstress die in veel gevallen niet eenvoudig te verminderen is omdat het inherent is aan het soort werk wat men doet.
Daarom heeft het in deze beroepen dus ook niet zo heel veel zin om het thema “stress reductie” hoog op de agenda te zetten of daar veel van te verwachten. Het zijn juist deze beroepen die iets kenmerkends illustreren, namelijk dat het niet primair de stress zelf is waar mensen door uitvallen of ziek worden, maar de manier waarom men met stress kan omgaan. Deels heeft dit te maken met persoonlijkheid en aangeleerde coping strategieën. Maar voor een heel belangrijk deel spelen hier ook aspecten een rol die veel te weinig op de agenda komen.
Vergelijk het maar met infectie ziekten. Terwijl Louis Pasteur van mening was dat de bacterie de veroorzaker van ziekte was, stelde zijn opponent Béchamp “le microbe n’est rien, le terrain est tout” ( de microbe is niets, het terrein [het interne milieu] is alles). En we hebben allemaal die observatie, niet iedereen in dezelfde leefomstandigheden wordt op hetzelfde moment ziek in dezelfde mate. Op de werkvloer zijn er mensen die altijd meedoen met een verkoudheid of een griep en anderen nooit. De algemene regel die je hieruit zou kunnen halen is dat een ontregeling altijd het gevolg is van twee factoren: de stressor en de gevoeligheid voor die stressor.
Zo is het ook met allerlei andere vormen van stress. Je hebt de stressor, de stress-veroorzakende omstandigheden en gebeurtenissen en je hebt de individuele gevoeligheid daarvoor.
Op het gebied van het aanleren van de juiste strategieën om met stress om te gaan gebeurt al veel, maar er zijn twee zaken die sterk onder belicht blijven en die wel in belangrijke mate bepalend zijn voor de impact die stress heeft op mensen.
Herstel
De fysiologische (zeg maar ‘lichamelijke’) kant van de stress-respons.
Herstel:
Eigenlijk is de focus op stress, die in onze maatschappij sterk toenemend is, niet helemaal juist. Bovenstaande illustreert dat die focus nogal eenzijdig is. De vraag is niet of mensen veel stress hebben en of er een hoge stressdruk is. De kernvraag is of er voldoende hoogwaardig herstel tegenover deze stress staat. Het is te vergelijken met een boekhoudkundige balans waarbij we spreken over ‘inkomen’ en ‘uitgaven’ En we snappen allemaal dat daar een bepaald evenwicht tussen dient te zijn wil je voorkomen dat je sterk inteert op je reserves. Ook hier geldt dat het inkomen feitelijk het meest bepalend is. Iemand kan torenhoge uitgaven hebben maar als het inkomen nog hoger is kan die persoon dat heel lang volhouden. Het inkomen is dan feitelijk bepalend of het uitgaven patroon verantwoord is of niet.
Met stress is het niet anders. Niet de stressdruk maar het herstel dat er tegenover staat is bepalend voor de impact die stress heeft.
Wat is herstel? En hoe bepaal je de kwaliteit en de hoeveelheid herstel die iemand heeft?
Hier komt de grote waarde van de meerdaagse HRV meting om de hoek kijken. HRV staat voor Heart Rate Variability. De variatie in de tijdsintervallen tussen de opeenvolgende hartslagen vertoont in gezonde situatie een zekere variatie. En de mate van deze variatie kan gecorreleerd worden aan een aantal fysiologische parameters. Met name de correlatie met het functioneren van het autonome zenuwstelsel (ANS) staat hier centraal.
Dit belangrijke regelsysteem kent twee sub-systemen, de sympaticus en de parasympaticus, zeg maar de “actieve modus” en de “herstel modus”.
Het innovatieve Finse bedrijf Firstbeat, heeft een methode ontwikkelt die de mogelijkheid biedt om met een zeer geavanceerd en praktische lichtgewicht HRV monitor gedurende meerdere dagen de reacties van het ANS tijdens de normale dagelijkse activiteiten en tijdens de slaap te registreren.
Hierdoor ontstaat een gedetailleerd beeld van de werkelijke balans tussen de “actieve modus” en de “herstel modus” en ook levert het belangrijke informatie op over de mate en de kwaliteit van het herstel in de nacht. Want we weten dat slapen en herstellen helaas geen synoniemen zijn. Je kunt voor je beleving goed slapen en toch slecht herstellen. Daarom hebben de meeste mensen geen goed beeld van hun herstel terwijl we veelal wel kunnen beschrijven wat ons de meeste stress bezorgt.
Doordat de mensen die de meting uitvoeren ook een logboek van activiteiten bijhouden kun je tevens waarnemen of en in welke mate er een relatie is tussen gedrag en gebeurtenissen en de reactie van het stress-systeem daarop. Dit levert relevante informatie op over wat de invloed hiervan is op de mate en de kwaliteit van het herstel.
Hierdoor is het mogelijk om op individueel niveau maatwerk te leveren in de begeleiding en advisering van mensen in stressvolle beroepen. Want ieder mens is weer anders.
Fysiologie:
We hebben in onze moderen westerse samenleving nog steeds te maken met de erfenis van de filosoof René Descartes als het gaat om de scheiding tussen lichaam en geest. Gelukkig zijn er tal van wetenschappelijke ontwikkelingen zoals de Systeem Biologie en de Psycho-Neuro-Immunologie die de jammerlijke eenzijdigheid van dat oude beeld aantonen.Maar helaas blijft dit beeld binnen de reguliere geneeskunde en in de perceptie van veel mensenhardnekkig aanwezig. Het wordt markant geïllustreerd in de begeleiding van werknemers met Burnout. Niet zelden beperkt die begeleiding zich tot het cognitieve stuk en wordt het fysiologische deel vergeten of blijft men hangen in algemeenheden.
Hoe we op stress reageren wordt in belangrijke mate mee bepaald door het functioneren van ons stress-systeem: het autonome zenuwstelsel en de hormonen, onze neurotransmitters en neuromodulators in het zenuwstelsel, de enorme invloed die onze darmen hebben op onze hersenen (Gut-Brain axis) en daarmee dus ook de invloed die voeding heeft, ons bewegingspatroon, onze slaapgewoontes en slaaphygiëne, de invloed van reguliere medicijnen, etc.
Mensen in stressvolle beroepen bedrijven in zekere zin topsport en dienen net als topsporters ook fysiek in een goede conditie te zijn. Daarbij spelen alle hiervoor genoemde factoren een cruciale rol binnen een individuele context. Ook hier geldt dat maatwerk een vereiste is.
Hier liggen grote uitdagingen voor overheid, bedrijven, HR afdelingen, bedrijfsartsen en arbodiensten, coaches en trainers.
Van oudsher is het eind van het kalenderjaar een moment van bezinning en niet zelden ook van goede voornemens. Voor velen is het ook een periode van ten minste enkele vrije dagen, hoewel de feestdagen dit jaar vanuit dat perspectief niet erg gunstig vallen. We remmen even af, nemen wat meer rust. Verder is het rond de jaarwisseling heel gebruikelijk om elkaar ‘de beste wensen’ mee te geven. We wensen elkaar veel geluk, voorspoed en gezondheid toe.
Ik las recentelijk een boek waarvan ik jullieiets wil meegeven in deze eindejaarscolumn. Het beschrijft een thema dat volgens één van de recensenten een voorwaarde is voor “een gelukkig, gezond, energiek en productief leven”, namelijk slaap. Het gaat om “De slaaprevolutie – het belang van slaap, rust & herstel” van Arianna Huffington, hoofdredacteur van The Huffington Post.
Het is een degelijk geschreven boek van 300 pagina’s over slaap. En dan nog eens 48 pagina’s literatuurreferenties, ze heeft haar betoog goed onderbouwd. Ze begint met het beschrijven van ‘onze huidige slaaptekortcrises’. Want slaaptekort neemt inmiddels wereldwijd epidemische vormen aan. Zowel wat betreft de duur van de slaap als de kwaliteit ervan. En hoewel sinds de industriële revolutie slaap in brede kringen steeds meer als een tijdverspilling werd gezien, staat het biologische feit dat slaap de sleutel is tot gezondheid in het algemeen en mentale gezondheid in het bijzonder nog steeds als een paal boven water. Herstel vindt, als het goed is, plaats in de slaap. Het boek beschrijft de omvangrijke gevolgen van slaaptekort in het verkeer en de luchtvaart. Het effect van slaaptekort is zonder meer te vergelijken met een alcoholpromillage waarmee je in Nederland niet meer achter het stuur mag. Vervolgens beschrijft ze hoe er een complete slaapindustrie is ontstaan. Slaappillen in allerlei vormen en kleuren, maar ook allerlei middelen die ‘helpen’ om de vermoeidheid te overschreeuwen. Overmatig gebruik van koffie, smartdrugs, energiedrankjes etc. Burn-out begint de zoveelste beschavingsziekte te worden, hoewel het mij niet duidelijk is waarom het iets met ‘beschaving’ te maken zou hebben.
Via de geschiedenis en de wetenschap komt Arianna terecht bij een hoofdstuk over slaapstoornissen en de rol van dromen. Om vervolgens in deel 2 in haar boek toe te komen aan de aanpak van het in deel 1 beschreven omvangrijke probleem. En dat is belangrijk, want we moeten weer léren slapen. Er zijn namelijk allerlei factoren die positief dan wel negatief in werken op onze slaap. In hoofdstuk 9 gaat ze uitgebreid in op de negatieve factoren: licht en vooral het ‘blauwe licht’ van beeldschermen, een te warme slaapkamer, te weinig frisse lucht, de invloed van onvoldoende lichaamsbeweging, alcoholgebruik enzovoorts. Maar ook de invloed van voeding op slaap. Neurowetenschappers tonen aan de lopende band aan hoe groot de invloed is van onze darmen en onze voeding, op het functioneren van de hersenen.
Ook bespreekt ze de rol van hazenslaapjes en de invloed van jetlags en tijdzones. Slaap als het ultieme prestatie-bevorderende middel in de sportwereld en niet in de laatste plaats de dramatische effecten van elektronica in de directe omgeving van de slaapplek.
Al met al een zeer aanbevelenswaardig boek. Het verbeteren van de slaapkwaliteit is een inspanning die zich veelvuldig terugbetaald. We leven in een hectisch tijdperk met misschien wel de meeste chronische stress ooit. Dat maakt het belang van slaap alleen maar des te groter. Op de valreep van het nieuwe jaar wens ik iedereen daarom vooral een goed slaap-jaar toe.
(Eerder gepubliceerd in “Blik Op Zeewolde” Kerstspecial dec. 2016)
Ik wil hier wat uitgebreider ingaan op de volgende vraag: Is er een manier om de effecten van weeënopwekkers bij mijn baby te herkennen? Wat zijn typische klachten?
Het lichaam kent een aantal zogenaamde regelsystemen. Systemen die ervoor moeten zorgen dat we temidden van een voortdurend veranderende reeks aan stressfactoren een adequaat intern evenwicht kunnen bewaren. Stress dient hier wel breed gedefinieerd te worden. In de biologische betekenis van het woord is alles stress wat een verstoring aanbrengt binnen ons organisme en waar dus een reactie op moet worden gegeneerd. In die betekenis is zelfs het eten van een maaltijd een vorm van stress, wat alweer illustreert dat stress helemaal niet per definitie verkeerd is. Uiteindelijk gaat het eigenlijk ook helemaal niet om stress. Het gaat erom of er t.o.v. de stressdruk voldoende hoogwaardig herstel staat.
Ieder regelsysteem moet kunnen versnellen maar ook kunnen vertragen. Een auto heeft een gas maar zeker ook een rem nodig. Zo is dat ook met de mens. Er zijn processen die leiden tot toename van energie productie, tot meer activiteit etc. En is zijn processen die remmen, die ervoor zorgen dat we weer (echt) tot rust komen, herstellen en regenereren.
Oxytocine is een bijzonder stofje omdat het als hormoon maar óók als neurotransmitter dienst doet. Het is een stofje dat duidelijk aan de remmende en ontspannende kant staat. Voor een eenvoudige weergave van de opbouw van ons autonome zenuwstelsel, zie: ANS balans.pages.
Oxytocine is in die termen dan een typisch parasympatisch stofje.
Als eenvoudige kapstok kunt u het volgende beeld gebruiken. Het ultieme beeld wat je aan oxytocine activiteit kunt koppelen is dat van een drinkende baby aan de moederborst. Deze karakteristieke situatie geeft zowel bij de moeder als de baby een oxytocine boost. Maar ook de setting is veelzeggend. Het is een beeld dat geassocieerd kan worden met veiligheid, geborgenheid, intimiteit en samenzijn, genieten, ontspannen, voeding etc.
Kinderen met een verminderde oxytocine activiteit ontberen in meer of mindere mate deze uitingen. Dat wil zeggen dat er vaak sprake is van een gemis aan een basaal veiligheidsgevoel, wat zich weer kan uitten in een overdreven behoefte aan structuur, vaste ritmes en gewoontes en voorspelbaarheid van gebeurtenissen. Maar ook angsten (bang in donker bijv.) en andere uittingen hiervan kunnen voorkomen. Snel aangevallen of bekritiseerd voelen (bij oudere kinderen). Als compensatie van dat gevoel van onveiligheid, sterk defensief gedrag vertonen met de neiging tot vechten of moeite om agressie te controleren. Fascinatie voor speelgoedwapens of vechtspelen. Autistiform gedrag, moeite om relaties aan te gaan, erg op zichzelf, leven in een eigen wereldje, weinig echt contact etc.
Moeite met slapen, moeite met alleen zijn, een sterke behoefte aan knuffelen en aangeraakt of gestreeld worden of juist het tegendeel; afkeer van aanraking en knuffelen. Beide uitersten ben ik tegen gekomen. Moeite om zich te ontspannen, onrust en/of hyperactief gedrag. Bij baby’s vaak hoge spierspanning (ook tijdens de slaap), onrustig, slecht slapen, overdreven waakzaam, snel gewekt uit de slaap, veel huilen en alleen te troosten in de armen van moeder (of vader). Opvallend vaak is er juist een sterke hang naar moeder en enkele malen heb ik zelfs (bij jonge meisjes) een afweer richting vader gezien. Niet in slaap kunnen vallen als moeder er niet bij is. Allerlei spijsverteringsklachten. In het plaatje van het autonome zenuwstelsel kun je zien dat ook spijsvertering en uitscheiding onder de parasympaticus activiteit valt. Daarom zie je bij heel veel “oxytocine-kinderen” dat ze verteringsproblemen hebben in alle denkbare variaties.
U ziet wel er is een grote diversiteit aan mogelijke uittingen, o.a. afhankelijk van de leeftijd van het kind. Rode draad is wel altijd dat er onderliggend een gemis is aan rust, beleving van veiligheid en het vermogen om te ontspannen (slaap).
Minister Asscher van Sociale Zaken heeft de aftrap gegeven voor de Werkstressweek.
Het is een goede zaak dat er meer aandacht komt voor de gevolgen van te hoge werkdruk. En de kosten die samenhangen met werkstress liegen er niet om. Volgens een TNO onderzoek in 2012 komen die kosten op 2,2 miljard.
Toch is de benadering die gevolgd wordt op een bepaalde manier eenzijdig. Zeker het is van belang om kritisch te kijken naar werkgerelateerde stress en bedrijven aan te sporen hun verantwoordelijkheid te nemen. Maar, de mens is meer dan zijn werk. Het leven is één. We dienen ons ook veel meer bewust te worden van de stress die in veel bredere zin het gevolg is van lifestyle in het algemeen. En dat omvat ook ons gedrag in de vrije tijd, ons slaap gedrag, ons eet- en drinkgedrag, het bewegingsgedrag etc.
En dan is de focus op stress ook eenzijdig. Uiteindelijk gaat het niet om stress maar om de hoeveelheid herstel die er tegenover staat.
Het nauwkeurig detecteren waar in individuele gevallen het grootste ‘energie lek’ zit lijkt ons een voorwaarde. Breng het maar gewoon in kaart, maar dan wel in de volle breedte. Dus ook vrije tijd en niet in de laatste plaats de mate van herstel in de slaap. Want óf we overdag rustmomenten hebben is feitelijk niet eens het allerbelangrijkste, hoe zeer het ook bijdraagt aan een hogere stress tolerantie. Uiteindelijk gaat het erom of we in de nacht voldoende herstellen.
Met de Firstbeat Lifestyle monitor kunnen we gedurende ten minste 72 uur in kaart brengen of en wanneer we de meeste stress ondergaan, hoe ons gestel erop reageert en wanneer en in welke mate er sprake is van herstel en of dit in voldoende mate is gelet op de stressdruk in die periode. Een uiterst praktisch hulpmiddel voor bedrijven én werknemers om inzicht te krijgen in lifestyle stress. Er is ook in Nederland een groeiende groep coaches die dit beseffen en deze mogelijkheid toepassen in hun werk binnen bedrijven.
Moderne auto’s zijn uitgerust met een groot aantal zogenaamde waarschuwingssystemen. Lampjes op het dashboard informeren de berijder over oliepeil, temperatuur van de motor en in bepaalde gevallen zelfs bandenspanning of wanneer het tijd is voor een onderhoudsbeurt. Dit alles om te helpen de auto zo lang mogelijk in een zo goed mogelijke conditie te houden.
Geen weldenkend mens zal dan ook ingaan op een aanbod om een nieuwe auto aan te schaffen waarbij deze waarschuwingssystemen achterwege gelaten zijn, ook al zou dat een flinke korting opleveren.
Stel, u komt bij de garage met de vraag wat een knipperend lampje op het dashboard betekent. De monteur stelt u gerust, de auto rijdt immers nog gewoon en u hoort ook geen gekke geluiden. ”Gewoon door blijven rijden” is het advies en om onnodige stress te vermijden wordt met een klein stickertje het knipperende lampje aan het gezicht onttrokken. Er wordt en passant nog opgemerkt dat u gerust kunt bellen als u met de auto mocht stranden.
Het is met de mens feitelijk niet anders. Symptomen en klachten zijn evenzovele signalen die waarschuwen dat het intern dreigt mis te gaan of reeds mis gaat. Symptomen kunnen lastig zijn, maar dienen vooral niet genegeerd of zelfs onderdrukt te worden.
Wanneer symptomen alleen maar onderdrukt worden, omdat we geen energie, geld en tijd willen stoppen in de vraagstelling naar het hoe en waarom, dan negeren we de belangrijke signalen van het lichaam en daar krijgen we vroeg of laat de rekening voor gepresenteerd.
Wanneer een vrouw maandelijks klachten heeft rondom de menstruatie is het symptoom- onderdrukking in optima forma om ’dan maar aan de pil’ te gaan. Het zou net zo onzinnig zijn om iemand met hardnekkige klachten aan de voet, voor te stellen om de voet dan maar te amputeren.
Slecht slapen heeft een reden of meerdere redenen. Gebruik van een slaappil kan op korte termijn even functioneel zijn, maar is op termijn geen oplossing omdat het de oorzaak niet aanpakt. Slecht slapen is een symptoom, een signaal dat verwijst naar een oorzaak c.q. oorzaken en die kunnen divers zijn. In veel gevallen is een deskundige nodig om die oorzaken op te sporen en aan te pakken. Tenslotte hebben de meeste mensen voor hun auto ook een vakgarage nodig.
Veel schildklierproblemen ontstaan door serieuze tekorten van de mineralen jodium, selenium, magnesium en zink. Waarom dan een leven lang synthetische hormonen slikken in plaats van de oorzaak aanpakken.
Het is geweldig nieuws dat er een initiatief is gestart voor een nieuw soort verzekering: een ‘Gezondheidsverzekering’. We moeten weer leren denken en handelen vanuit gezondheid en dat veronderstelt een oorzakelijke aanpak, preventie en gezondheidsbevordering. Voor wie dat wil, ga naar: http://www.gzvz.nl.
(Eerder gepubliceerd in “Blik op Zeewolde”, aug. 2014)
De meeste mensen zullen bij het horen van de term ‘Slaapmutsje’ niet denken aan een gelijknamige bloem (Eschscholzia californica) die behoort tot de familie der Papaverachtigen, maar aan het bekende ‘afzakkertje’ de borrel of het glaasje wijn voor het slapen gaan. Het is een wijdverbreid misverstand dat een glaasje alcoholhoudend vocht voor het slapen gaan de slaap bevordert. Vandaar de naam ‘slaapmutsje’.
Alcohol verdooft je hersenen. Dit wordt veroorzaakt door het effect dat alcohol heeft op de overdracht van signalen in zenuwen en hersenen. Door deze verdoving verdwijnen bepaalde remmingen van de drinker. En hierdoor ontstaat gemakkelijk een gevoel van ontspanning. En veel mensen vallen hierdoor gemakkelijker in slaap.
De slaap is de belangrijkste herstelperiode van de mens. Sommige mensen hebben ook overdag momenten dat het lichaam in de herstel-stand komt, maar algemeen gesproken is de nacht veruit onze belangrijkste periode voor herstel en regeneratie.
Met behulp van wetenschappelijke analyse van de variatie in hartritme (HRV genoemd) kan een gedetailleerd beeld verkregen worden van de afwisseling tussen ‘activiteit of stress’ en ‘rust en regeneratie’. We hebben tegenwoordig de beschikking over een geavanceerde mobiele recorder (weegt slechts 25 gram) waarmee mensen 72 uur worden uitgerust. Na afloop kunnen we dan van minuut tot minuut terugzien of iemand in de stress-stand of in het herstel-stand functioneerde. Het geeft een ongekend helder beeld van de relatie tussen gedrag en gezondheid.
Bij mensen die ‘s avonds alcohol drinken zie je steevast eenzelfde patroon optreden: urenlang en soms zelfs de hele nacht, bevindt de slaper zich in de ‘stress stand’. Met andere woorden de persoon slaapt wel maar herstelt niet. Vooral voor regelmatige drinkers is dit een enorm probleem, want het betekent dat er roofbouw wordt gepleegd. Wél verbruik en slijtage en géén herstel en reparatie.
Ook het drinkgedrag onder jongeren, moet in dit licht als uitermate zorgelijk beschouwd worden. In een tijd waarin de hoeveelheid prikkels (informatie tijdperk) ongekend hoog zijn is de noodzaak voor herstel evident. Wanneer het hele weekend in het teken van alcohol staat is er zelfs in het vrije weekend géén herstel. Het gevolg laat zich raden.
(Deze Column is gepubliceerd in jan. 2013 in “Blik op Zeewolde”.
Veel mensen denken tegenwoordig bij de term “stress” aan psychische stress en spanningen. Toch is dat een veel te beperkte opvatting van dit begrip. Verder wordt hierdoor een per definitie negatieve lading aan het begrip gegeven en dat is biologisch gezien volstrekt onterecht.
Onder stress zou je alle invloeden en gebeurtenissen kunnen verstaan die een ‘verstoring’ teweeg brengen in ons lichaam en waarop een reactie is vereist. Binnen die definitie is zelfs het nuttigen van een maaltijd een vorm van stress, alleen deze fysiologische stress is uiterst nuttig, zelfs noodzakelijk voor een gezond functioneren. Er zijn zogezegd vele soorten stress en zolang het organisme op al deze stress samen een adequate respons heeft hoeft het ons niet te schaden. Om er een aantal te noemen: voedingsstress (verkeerd eten), lifestyle stress (bv. te hard werken en te weinig slapen), bewegingsstress (te weinig bewegen, teveel of te intensief bewegen of op verkeerde momenten), milieustress, chemische stress (bestrijdingsmiddelen, reguliere medicijnen), informatiestress (24/7 informatiestromen en eindeloze bereikbaarheid), sociale stress etc, etc.
De grondlegger van de moderne stressfysiologie, de Hongaar Dr. Hans Selye heeft zijn “General Adaptation Syndrome” geformuleerd en daarmee aangegeven dat veel verschillende stressoren (stress veroorzakende prikkels) eenzelfde respons in het lichaam uitlokken. Dat betekent feitelijk dat we de grote diversiteit aan stress op één hoop kunnen vegen en kunnen spreken van een bepaalde stressdruk.
Het grootste probleem met stress in de 21e eeuw in ons (voor velen nog steeds) welvarende Nederland is dat we naast de ontegenzeggelijk enorme toename van stressdruk vooral met chronische stress te maken hebben. Het is juist deze chronische, niet aflatende stressdruk die zo’n ondermijnende en ziekmakende invloed heeft. Hierdoor staan rustmomenten steeds meer onder druk. Als de ene stressor is afgenomen zijn er wel weer twee anderen voor in de plaats gekomen.
Dit leidt in meer of mindere mate, afhankelijk van de keuzes die u maakt, de grenzen die u trekt etc. tot een situatie die te vergelijken is met de overbelaste spier uit een eerdere blog. Rust en herstel staat onder druk en het lichaam komt, om het maar biologisch te duiden, in de overlevingsmodus. Herstel, reparatie, het aanvullen van gebruikte reserves e.d. wordt allemaal uitgesteld, tot……….. Ja, tot wanneer eigenlijk? Want we denderen maar door en velen hebben inmiddels ieder besef verloren wat voor het lichaam (en de geest!) nu eigenlijk écht ontspanning is. Regelmatig heb ik discussies met zowel jongeren als volwassenen over het vermeende ontspannen effect van computerspelletjes. Niks ontspanning, het is “vluchten-of-vechten” achter het beeldscherm en misschien fysiek grotendeels inactief, maar het centrale zenuwstelsel reageert wel degelijk alsof het uitermate reëel is.
Hoewel een glaasje alcohol in de avond al eeuwen lang als een “slaapmutsje” wordt bestempeld is het ook hier de schijn die bedriegt. Door de verdoving van de hersenen val je sneller in slaap maar het duurt lang(er) voordat er überhaupt herstel tijdens de slaap optreedt. Het gedrag van veel jongeren in het weekend waarbij zowel het natuurlijke dag/nacht ritme als het verwoestende effect van alcohol op het herstel met voeten getreden wordt, levert een generatie op die al op jonge leeftijd niet of nauwelijks meer herstelt. Roofbouw in optima forma. Het laat zich raden wat dit betekent voor de ontwikkeling van chronische ziekten in het algemeen en kanker in het bijzonder bij het ouder worden.
Zoals Lucienne van Eck het verwoordde in haar artikel “Het nut van niksen” zo moeten we ons bewust worden van de biologische (!) noodzaak tot het hebben van voldoende rust en herstelmomenten. Niet opgespaard en dan verzilverd in een lange zomervakantie, maar met grote regelmaat weerkerend, deel van ons dagelijks ritme.
In dit kader een volgende keer over een prachtige wetenschappelijk goed onderbouwde methode om inzicht te krijgen in onze eigen levensstijl in relatie tot herstel en dus in relatie tot vitaliteit en gezondheid.
ccgforum.com 