Deze vraag stelde een geëmotioneerde moeder me deze week, naar aanleiding van een gesprek dat we hadden over de levenslange gevolgen van het gebruik van weeën opwekkers bij de geboorte van haar kind.
“Waarom weten we niet dat die gevolgen er zijn, dat ze wetenschappelijk zijn aangetoond en beschreven en bovenal dat het op een relatief eenvoudige manier is op te lossen”?
Ik heb geen eenvoudig antwoord op die vraag. Het heeft te maken met het bizarre gegeven dat informatiestromen niet zomaar ongehinderd de mensen bereiken, maar dat er allerlei beïnvloeders zijn die bepalen wat wél en wat niet breed bekend gemaakt wordt. De ingrijpende gevolgen van het gebruik van synthetisch oxytocine om de weeën van een zwangere vrouw op te wekken, is daar een schrijnend voorbeeld van.
Al in 2015 meldde het AD dat de WHO zich zorgen maakte om de toename van het aantal kunstmatig opgewekte bevallingen in Nederland. Destijds ging het al om één op de vijf geboortes. Ik beschik niet over de laatste cijfers, maar er is geen reden om te denken dat deze trend zich in omgekeerde richting heeft bewogen. En dan te bedenken dat de zorgen van de WHO zich met name richten op mogelijke complicaties van dergelijke ingrepen. Er wordt niet gerept over het feit dat alle kinderen die op deze wijze geboren zijn in een bepaalde mate een oxytocine-resistentie hebben. Je hoeft alleen maar het geweldig geschreven boek “De Oxytocine Factor” te lezen om te beseffen dat we het over een veelal onopgemerkt drama hebben.
De Londense gynaecoloog en voorvechter van aandacht voor de negatieve gevolgen van het gebruik van synthetisch oxytocine, Michel Odent, schrijft vertwijfeld: “What will be the effect of a weaker and weaker human oxytocin system? What is the future of love hormons? What is the future of humanity? (“Childbirth in the age of plastics”).
Ergens las ik van hem de uitroep (vrij vertaald): ‘Het is waar, onze kinderen groeien op in een tijd met een ongekend hoge stress druk, maar het zou wel eens kunnen zijn dat we ze vanaf de eerste dag van hun leven de mogelijkheid ontnemen om adequaat op stress te reageren’, daarbij refererend aan de gevolgen van synthetisch oxytocine gebruik.
Het is weer bijna zover, van 13 t/m 16 november hebben we in Nederland de Week van de Werkstress. Het is goed dat er aandacht besteedt wordt aan de stressdruk en de gevolgen daarvan voor prestatie, welzijn van de werknemers en daarmee duurzame inzetbaarheid.
Maar de focus heeft een zekere beperking. En dat houdt in dat het afleidt van waar het wérkelijk om gaat en dat is ‘herstel”. Als we de actieve modus als de ‘uitgave zijde’ van de balans beschouwen dan is er ook een ‘inkomen kant’.
Of de uitgaven teveel worden hangt vooral af van de hoogte van het inkomen, dat is niet alleen in boekhoudkundige zin zo maar ook bij energie en vitaliteit.
In 2011 schreef Lucienne van Eck het geweldige artikel “Het nut van niksen” in het tijdschrift Roots. Een stuk journalistiek van blijvende waarde en wat mij betreft verplichte literatuur voor iedereen die zich bezig wil gaan houden met (werk)stress. Ook de titel van het boek van de wetenschapper Robert M. Sapolsky “Waarom krijgen Zebra’s geen maagzweer” spreekt zeer tot de verbeelding en plaats stress en gezondheid binnen een veel breder kader dan doorgaans gebeurt.
Door te focussen op stress en het verminderen van stress houden we ons automatisch met andere zaken bezig dan wanneer de focus ligt op herstel.
Als we naast de “Week van de Werkstress” dit jaar nu eens de “Week van het Herstel” organiseren, dan zou dat nog veel boeiende inzichten kunnen opleveren.
De meerdaagse Firstbeat HRV meting (hartslagvariatie meting m.b.v. een compacte en lichtgewichte monitor) geeft een gedetailleerd inzicht in de balans tussen stress en herstel enerzijds en de hoeveelheid en de kwaliteit van het herstel anderzijds.
Biocoherence Nederland BV nodigt directies, HR managers, e.a. leidinggevenden, binnen bedrijven in Nederland, uit om de uitdaging aan te gaan.
We stellen gratis 10 metingen ter beschikking aan de eerste 10 bedrijven die bij ons aankloppen om één van de leidinggevenden binnen de organisatie een week lang deze meting te laten doen (incl. persoonlijke toelichting) ter waarde van € 300 (incl. BTW) .
Geïnteresseerd in deelname of de voorwaarden? Neem contact op door een e-mail te sturen naar wim@ccgforum.com vóór 21 oktober a.s.
Na afloop zullen we een samenvatting van de bevindingen via dit medium publiceren.
De gevolgen van het gebruik van weeënopwekkers op de gevoeligheid voor de eigen oxytocine is uitvoerig elders op deze blog beschreven. Daarnaast blijkt een onbekend deel van de mensen met een hechtingsstoornis vanwege stress in de zeer vroege levensfase een verlaagde oxytocine gevoeligheid te hebben. Naar schatting zou 1 op de 3 mensen in ons land daar last van hebben. Alles met elkaar is het reëel om te veronderstellen dat een groot aantal mensen in ons land een verlaagde gevoeligheid voor oxytocine hebben.
De manier waarop zich dat uit is zeer divers en lang niet altijd gemakkelijk te herkennen.
Oxytocine is samen met Vasopressine op hersenniveau o.a. verantwoordelijk voor de aansturing van de Nervus Vagus. Deze zenuwbundel is een zeer belangrijke component van het parasympatische (PS) deel van het autonome zenuwstelsel ( ANS balans.pages ). De PS stuurt processen aan die te maken hebben met herstel, regeneratie, slaap (als het goed is onze belangrijkste regeneratie periode), uitscheidingen etc. Een verlaagde Oxytocine gevoeligheid vanaf de vroege kindertijd kan zich manifesteren in een blijvend slechte functie van de N. Vagus en daarmee een blijvend tekort op de balans aan de zijde van herstel.
Dit betekent concreet dat iemand versnelt inteert op de lichamelijke reserves. De grote vraag is dan vervolgens hoe toereikend die reserves zijn. Sommige mensen houden dat heel lang vol anderen veel minder. Maar vroeg of laat geeft dit problemen. Plat gezegd leidt het tot een versnelde biologische veroudering waardoor ook de ongemakken van het ouder worden jaren eerder, en soms vele jaren eerder, zullen optreden, inclusief het risico op chronisch degeneratieve ziekten.
Mensen met een slechte N. vagus functie en dus met een slecht herstel hebben als regel een lage gemiddelde hartslag variatie (HRV) in de nacht. Middels een HRV meting is dat inzichtelijk te krijgen. Hieronder een voorbeeld van een persoon met een bijzonder lage gemiddelde HRV (RMSSD) in de nacht (periode met blauwe lijn eronder).
Ter vergelijk hier een profiel van iemand met een uitstekend herstel in de nacht:
De 72uurs (of langer) HRV meting geeft een gedetailleerd beeld van het functioneren van het Autonome Zenuwstelsel gedurende de hele meetperiode, tijdens het leven van alle dag (werken, vrije tijd en nachtrust).
Een paar belangrijke statements op basis van voornoemd onderzoek:
Slapen en herstellen zijn helaas geen synoniemen. Mensen kunnen aangeven voor hun besef prima geslapen te hebben terwijl het herstel toch onvoldoende of misschien zelfs slecht is.
Mensen met een slecht herstel gedurende de slaap zijn niet per definitie vermoeid. Denk maar aan de al eerder gebruikte metafoor van de zalm (https://ccgforum.com/category/stressvolle-beroepen/) lange tijd kunnen mensen die in een zgn. sympaticus dominante toestand verkeren heel veel doen zonder dat ze geconfronteerd worden met de gevolgen van een slecht herstel. De metafoor van de zalm bewijst dat ‘prestatieniveau’ en ‘energie-beleving’ geen betrouwbare graadmeters zijn voor vitaliteit en gezondheid.
Wanneer mensen een slecht herstel gedurende de slaap hebben waarbij dat níet terug te voeren is op het gedrag ’s avonds (of overdag) is er per definitie een storing in de functie van het centrale zenuwstelsel waardoor het lichaam niet reageert conform het gedrag. Als een auto waarvan de chauffeur zich wellicht correct gedraagt in het verkeer alleen reageert de auto niet conform dat gedrag, er is bijvoorbeeld een slecht functionerende rem.
Het gevoel hebben ‘goed te kunnen ontspannen’ komt lang niet altijd overeen met de werkelijkheid. Een belangrijke groep mensen herstelt overdag niet, zelfs niet wanneer ze daarvoor wel het juiste gedrag vertonen (pauzeren, een middagslaapje, zelfs yoga of meditatie).
Tijdens de uitzending van 21 maart jl. besteedde BNN aandacht aan het thema Burn-out. Het programma is terug te zien op: http://wqd.nl/jMrx
Sophie Hilbrand, die het programma zelf presenteert en tevens hoofdpersoon is vanwege de zelf doorgemaakte burn-out, interviewt diverse deskundigen over de relatie stress en burn-out en ze ondergaat een HRV meting om haar stress reacties in beeld te brengen. De in het programma genoemde cijfers, 1 op de 7 Nederlanders zou met burn-out geconfronteerd zijn, schetsen een weinig opwekkend beeld.
Als een terechte rode draad loopt door alle gesprekken het gebrek aan voldoende rustpunten in het hectische bestaan van veel mensen, als een hoofdoorzaak voor burn-out.
Elders op de blog heb ik er meer over geschreven. Wat ik graag opnieuw onder de aandacht wil brengen, een beeld zegt nu eenmaal meer dan duizend woorden, is de metafoor die de bekende hoogleraar stressfysiologie Bruce McEwen in dit verband heeft geïntroduceerd: de trek van de zalm.
Dit beeld blijft tot de verbeelding spreken omdat het alle ingrediënten bevat die met burn-out te maken hebben. Na een succesvolle trek naar het water waar de zalm ooit uit het ei is gekomen wordt er voor nageslacht gezorgd en daarna sterft de zalm.
“Death by Cortisol” is de pakkende conclusie van McEwen. De zalm sterft als gevolg van de schade die ontstaan is door een langdurige overproductie van stresshormonen. Het illustratieve van deze metafoor is o.a. dat het laat zien dat het prestatieniveau kennelijk een bijzonder slechte graadmeter is voor vitaliteit en gezondheid.
Juist daarom is het registreren van de balans tussen stress (activiteiten!) en herstel, ook bij mensen die druk zijn en nog volop in de running, zo belangrijk.
Ik zie dagelijks analyses langs komen van de Firstbeat HRV Assessment over periodes van ten minste 72 uur en het stemt niet tot optimisme. Ook tal van mensen die voor hun besef wel goed en voldoende slapen en zich energiek voelen kunnen desondanks een onvoldoende of zelfs slecht herstel hebben waardoor ze onwetend net als de zalm steeds meer reserves verbruiken en schade oplopen die vroeg of laat tot burn-out of ziekte zal leiden.
Een periodieke 72-96uurs HRV meting als APK is in deze hectische tijd, psychiater Dirk de Wachter noemde het in de TV uitzending een “ziekmakende wereld”, geen luxe voor een groep gezondheidsfanaten maar noodzaak voor iedereen die verder denkt dan de drukke agenda van vandaag. Ook hier is de steeds meer gebruikte term ‘Duurzame inzetbaarheid” een sleutelbegrip. Duurzaam inzetbaar blijf je pas als er gemiddeld gesproken een balans is tussen stress en herstel. Optimalisering van prestaties leidt tot duurzame inzetbaarheid, maximalisatie van prestaties tot uitputting en ziekte.
Onze maatschappij kent verontrustend veel ‘zalmen’.
Het blijft een hardnekkig misverstand die eenzijdige focus op stress en de gevolgen van stress op onze prestaties en gezondheid. Ik kom het in gesprekken voortdurend weer tegen, het zit kennelijk erg ingebakken in onze over-actieve cultuur.
Daarom nogmaals, en vast niet voor het laatst, de aandacht gevraagd voor waar het dan wél om gaat. Graag verwijs ik nogmaals naar het fantastische artikel van Lucienne van Ek “Het nut van niksen” in Roots 2011.
Lucienne heeft het destijds op een zeer aansprekende en voor iedereen herkenbare manier in beeld gebracht: het gaat niet om stress of de som van alle activiteiten, het gaat om rust, om herstel. We moeten weer leren rusten, ‘niksen’ zoals Lucienne het zo mooi omschrift. “Rust roest” níet, maar is een uiterst effectieve investering in prestatieniveau en gezondheid.
Natuurlijk, er kan allerlei onnodige stressdruk zijn en daar zullen we zeker naar moeten kijken. Maar of iemand ‘onderuit’ gaat, om het zo maar even algemeen aan te duiden, heeft als regel niet zozeer primair met de hoeveelheid stress te maken maar met een tekort aan een evenredig herstel. Wanneer we focussen op het verminderen van stress brengt dat al snel meer stress met zich mee. Wanneer we focussen op herstel ontstaat er aandacht voor heel andere zaken.
Daarom is het betrouwbaar en op individueel niveau monitoren van de mate en de kwaliteit van het herstel en hoe zich dit verhoudt tot de stressdruk in deze moderne tijd geen luxe maar noodzaak. Ik verwijs naar de eerdere blog “Stressvolle beroepen & herstel“.
We zouden even terug komen op de invloed van de oestrogenen op de functie van de schildklier.
Zoals elders op deze weblog is beschreven moet het schildklier pro-hormoon omgezet worden in de biologisch actieve vorm T3. Dit is een uiterst belangrijke stap maar geen functie meer van de schildklier zelf. Daarom is het zo’n ernstige beperking om alleen naar de functie van de schildklier te willen kijken. Zelfs als iemand een normale schildklierfunctie heeft kan het nog zo zijn dat bijvoorbeeld de omzetting T4 naar T3 gebrekkig verloopt.
Teveel oestrogeen kan leiden tot een gebrekkige T4/T3 omzetting.
Teveel oestrogeen kan de opname van de schildklierhormonen afremmen.
Teveel oestrogeen kan leiden tot een te hoge productie van het schildklierhormoon transport eiwit (TBG = Thyroid Binding Globulin). Hierdoor is teveel T4 en T3 gebonden en is er een tekort aan het zogenaamd vrij-T4 en vrije-T3 (resp. FT4 en FT3).
Teveel aan oestrogeen is een belangrijke component voor het ontstaan van auto-immuun ziekten, waardoor het ook een rol kan spelen bij schildklier auto-immuun ziekten als Hashimoto en Graves.
In de periode van de menopauze dalen de progesteron waarden sterk en kan er gemakkelijk een (nog sterkere) oestrogeen dominantie ontstaan. Reden waarom aandoeningen als hypothyreoïdie (te trage schildklier) maar ook Hashimoto drastisch toenemen in de periode van de menopauze.
Wat zijn de meest voorkomende oorzaken van een oestrogeen dominantie?
Overproductie in vergelijking met de productie progesteron.
Stress is een belangrijke factor. Het stress hormoon cortisol wordt namelijk gemaakt van progesteron. Chronisch verhoogde cortisol productie zorgt er dan voor dat er te lage progesteron waarden ontstaan. Eenvoudig gezegd; als het lichaam moet kiezen tussen ‘overleven’ en ‘voortplanten’ gaat overleven altijd voor (cortisol dus).
Hormonale anticonceptiva kunnen een verstoring van de schildklierstofwisseling geven.
Voeding: volgens sommige bronnen is het gebruik van voeding de grootste oorzaak van oestrogeen dominantie bij vrouwen. O.a. doordat voeding resten bevat van een groep pesticiden die vallen onder de “Endocrine Disrupting Chemical” (Hormoon Verstorende Chemicaliën). Maar ook teveel cafeïne, suiker, geraffineerd voedsel e.d. kunnen een oestrogeen verhogend effect hebben. Maar ook de hedendaagse gluten en koemelk kunnen een verstoring geven van de hormoonhuishouding.
Het gebruik van voedsel met Fyto-oestrogenen, zoals soja.
Obesitas zelf. Dat is een lastige, want vetcellen kunnen oestrogeen produceren en de berucht groep xeno-oesterogenen (zie verder) hebben de neiging zich op te hopen in het lichaamsvet. Vetweefsel is niet een soort passief reserveweefsel maar het participeert actief in de stofwisseling.
Alles wat de lever te sterk belast (zoals overmatig alcoholgebruik) kan leiden tot een verminderd vermogen tot afbraak van oestrogenen, dat in de lever plaats vindt.
Xeno-oestrogenen: er is een grote groep synthetische stoffen die evenals oestrogeen óók aanhechten in het het lichaam aan de oestrogeen receptoren. De plastic-weekmakers zijn daarvan een beruchte vertegenwoordiger, maar zoals gezegd, ook bepaalde pesticiden. Verder vallen bepaalde industrieel gebruikte oplosmiddelen hieronder. Stoffen die gebruikt worden in cosmetica, in schoonmaakmiddelen, in lijm, in verf, in vloerbedekking etc.
Oestrogeen dominantie kan worden vastgesteld met een speeksel-hormoontest. Wanneer DHEA en testosteron laag zijn, oestrogeen (estradiol) is normaal of hoog en progesteron is laag, dan is er sprake van een oestrogeen dominantie.
Wat in dit hele verhaal nog niets eens is meegenomen is het gegeven dat het gebruik van synthetische vrouwelijke hormonen (zoals de anticonceptiepil) tot een blijvende afname van de gevoeligheid van bepaalde hormoonreceptoren kan leiden. Dit is te corrigeren, maar gebeurt dat niet dan kan het een blijvende behandelblokkade zijn waardoor herstel van een optimale hormoonhuishouding en stofwisseling (en dus verlies van overtollig gewicht) geblokkeerd kan worden.
Alles met elkaar illustreert bovenstaande waarom gewichtsverlies bij vrouwen in de regel een complexere aangelegenheid is dan bij de meeste mannen. Zeker in een tijd dat het aantal hormoonverstorende invloeden (bij vrouwen) enorm is.
Zowel een te trage schildklierstofwisseling als een oestrogeen dominantie zijn ‘dikmakers’ die elkaar dus ook nog eens onderling versterken.
Daarom dient ook overgewicht altijd vanuit een systemische visie benaderd te worden. Vrouwen die met het 2.5 Vasten Dieet niet of te weinig afvallen zouden zich moeten laten onderzoeken of er bovenstaande factoren zijn die hiervoor verantwoordelijk zijn.
Er zijn op internet tal van lijsten te vinden van de meest stressvolle beroepen. Een aantal voor de hand liggende kan iedereen tegenwoordig wel opsommen: militairen, politie, brandweer, verplegend personeel, leerkrachten en onderwijzend personeel, personeel in de commerciële luchtvaart, mensen die in ploegendiensten werken, etc.
Al deze beroepen hebben met elkaar gemeen dat er een gemiddeld hoge werkstress is. Werkstress die in veel gevallen niet eenvoudig te verminderen is omdat het inherent is aan het soort werk wat men doet.
Daarom heeft het in deze beroepen dus ook niet zo heel veel zin om het thema “stress reductie” hoog op de agenda te zetten of daar veel van te verwachten. Het zijn juist deze beroepen die iets kenmerkends illustreren, namelijk dat het niet primair de stress zelf is waar mensen door uitvallen of ziek worden, maar de manier waarom men met stress kan omgaan. Deels heeft dit te maken met persoonlijkheid en aangeleerde coping strategieën. Maar voor een heel belangrijk deel spelen hier ook aspecten een rol die veel te weinig op de agenda komen.
Vergelijk het maar met infectie ziekten. Terwijl Louis Pasteur van mening was dat de bacterie de veroorzaker van ziekte was, stelde zijn opponent Béchamp “le microbe n’est rien, le terrain est tout” ( de microbe is niets, het terrein [het interne milieu] is alles). En we hebben allemaal die observatie, niet iedereen in dezelfde leefomstandigheden wordt op hetzelfde moment ziek in dezelfde mate. Op de werkvloer zijn er mensen die altijd meedoen met een verkoudheid of een griep en anderen nooit. De algemene regel die je hieruit zou kunnen halen is dat een ontregeling altijd het gevolg is van twee factoren: de stressor en de gevoeligheid voor die stressor.
Zo is het ook met allerlei andere vormen van stress. Je hebt de stressor, de stress-veroorzakende omstandigheden en gebeurtenissen en je hebt de individuele gevoeligheid daarvoor.
Op het gebied van het aanleren van de juiste strategieën om met stress om te gaan gebeurt al veel, maar er zijn twee zaken die sterk onder belicht blijven en die wel in belangrijke mate bepalend zijn voor de impact die stress heeft op mensen.
Herstel
De fysiologische (zeg maar ‘lichamelijke’) kant van de stress-respons.
Herstel:
Eigenlijk is de focus op stress, die in onze maatschappij sterk toenemend is, niet helemaal juist. Bovenstaande illustreert dat die focus nogal eenzijdig is. De vraag is niet of mensen veel stress hebben en of er een hoge stressdruk is. De kernvraag is of er voldoende hoogwaardig herstel tegenover deze stress staat. Het is te vergelijken met een boekhoudkundige balans waarbij we spreken over ‘inkomen’ en ‘uitgaven’ En we snappen allemaal dat daar een bepaald evenwicht tussen dient te zijn wil je voorkomen dat je sterk inteert op je reserves. Ook hier geldt dat het inkomen feitelijk het meest bepalend is. Iemand kan torenhoge uitgaven hebben maar als het inkomen nog hoger is kan die persoon dat heel lang volhouden. Het inkomen is dan feitelijk bepalend of het uitgaven patroon verantwoord is of niet.
Met stress is het niet anders. Niet de stressdruk maar het herstel dat er tegenover staat is bepalend voor de impact die stress heeft.
Wat is herstel? En hoe bepaal je de kwaliteit en de hoeveelheid herstel die iemand heeft?
Hier komt de grote waarde van de meerdaagse HRV meting om de hoek kijken. HRV staat voor Heart Rate Variability. De variatie in de tijdsintervallen tussen de opeenvolgende hartslagen vertoont in gezonde situatie een zekere variatie. En de mate van deze variatie kan gecorreleerd worden aan een aantal fysiologische parameters. Met name de correlatie met het functioneren van het autonome zenuwstelsel (ANS) staat hier centraal.
Dit belangrijke regelsysteem kent twee sub-systemen, de sympaticus en de parasympaticus, zeg maar de “actieve modus” en de “herstel modus”.
Het innovatieve Finse bedrijf Firstbeat, heeft een methode ontwikkelt die de mogelijkheid biedt om met een zeer geavanceerd en praktische lichtgewicht HRV monitor gedurende meerdere dagen de reacties van het ANS tijdens de normale dagelijkse activiteiten en tijdens de slaap te registreren.
Hierdoor ontstaat een gedetailleerd beeld van de werkelijke balans tussen de “actieve modus” en de “herstel modus” en ook levert het belangrijke informatie op over de mate en de kwaliteit van het herstel in de nacht. Want we weten dat slapen en herstellen helaas geen synoniemen zijn. Je kunt voor je beleving goed slapen en toch slecht herstellen. Daarom hebben de meeste mensen geen goed beeld van hun herstel terwijl we veelal wel kunnen beschrijven wat ons de meeste stress bezorgt.
Doordat de mensen die de meting uitvoeren ook een logboek van activiteiten bijhouden kun je tevens waarnemen of en in welke mate er een relatie is tussen gedrag en gebeurtenissen en de reactie van het stress-systeem daarop. Dit levert relevante informatie op over wat de invloed hiervan is op de mate en de kwaliteit van het herstel.
Hierdoor is het mogelijk om op individueel niveau maatwerk te leveren in de begeleiding en advisering van mensen in stressvolle beroepen. Want ieder mens is weer anders.
Fysiologie:
We hebben in onze moderen westerse samenleving nog steeds te maken met de erfenis van de filosoof René Descartes als het gaat om de scheiding tussen lichaam en geest. Gelukkig zijn er tal van wetenschappelijke ontwikkelingen zoals de Systeem Biologie en de Psycho-Neuro-Immunologie die de jammerlijke eenzijdigheid van dat oude beeld aantonen.Maar helaas blijft dit beeld binnen de reguliere geneeskunde en in de perceptie van veel mensenhardnekkig aanwezig. Het wordt markant geïllustreerd in de begeleiding van werknemers met Burnout. Niet zelden beperkt die begeleiding zich tot het cognitieve stuk en wordt het fysiologische deel vergeten of blijft men hangen in algemeenheden.
Hoe we op stress reageren wordt in belangrijke mate mee bepaald door het functioneren van ons stress-systeem: het autonome zenuwstelsel en de hormonen, onze neurotransmitters en neuromodulators in het zenuwstelsel, de enorme invloed die onze darmen hebben op onze hersenen (Gut-Brain axis) en daarmee dus ook de invloed die voeding heeft, ons bewegingspatroon, onze slaapgewoontes en slaaphygiëne, de invloed van reguliere medicijnen, etc.
Mensen in stressvolle beroepen bedrijven in zekere zin topsport en dienen net als topsporters ook fysiek in een goede conditie te zijn. Daarbij spelen alle hiervoor genoemde factoren een cruciale rol binnen een individuele context. Ook hier geldt dat maatwerk een vereiste is.
Hier liggen grote uitdagingen voor overheid, bedrijven, HR afdelingen, bedrijfsartsen en arbodiensten, coaches en trainers.
Van oudsher is het eind van het kalenderjaar een moment van bezinning en niet zelden ook van goede voornemens. Voor velen is het ook een periode van ten minste enkele vrije dagen, hoewel de feestdagen dit jaar vanuit dat perspectief niet erg gunstig vallen. We remmen even af, nemen wat meer rust. Verder is het rond de jaarwisseling heel gebruikelijk om elkaar ‘de beste wensen’ mee te geven. We wensen elkaar veel geluk, voorspoed en gezondheid toe.
Ik las recentelijk een boek waarvan ik jullieiets wil meegeven in deze eindejaarscolumn. Het beschrijft een thema dat volgens één van de recensenten een voorwaarde is voor “een gelukkig, gezond, energiek en productief leven”, namelijk slaap. Het gaat om “De slaaprevolutie – het belang van slaap, rust & herstel” van Arianna Huffington, hoofdredacteur van The Huffington Post.
Het is een degelijk geschreven boek van 300 pagina’s over slaap. En dan nog eens 48 pagina’s literatuurreferenties, ze heeft haar betoog goed onderbouwd. Ze begint met het beschrijven van ‘onze huidige slaaptekortcrises’. Want slaaptekort neemt inmiddels wereldwijd epidemische vormen aan. Zowel wat betreft de duur van de slaap als de kwaliteit ervan. En hoewel sinds de industriële revolutie slaap in brede kringen steeds meer als een tijdverspilling werd gezien, staat het biologische feit dat slaap de sleutel is tot gezondheid in het algemeen en mentale gezondheid in het bijzonder nog steeds als een paal boven water. Herstel vindt, als het goed is, plaats in de slaap. Het boek beschrijft de omvangrijke gevolgen van slaaptekort in het verkeer en de luchtvaart. Het effect van slaaptekort is zonder meer te vergelijken met een alcoholpromillage waarmee je in Nederland niet meer achter het stuur mag. Vervolgens beschrijft ze hoe er een complete slaapindustrie is ontstaan. Slaappillen in allerlei vormen en kleuren, maar ook allerlei middelen die ‘helpen’ om de vermoeidheid te overschreeuwen. Overmatig gebruik van koffie, smartdrugs, energiedrankjes etc. Burn-out begint de zoveelste beschavingsziekte te worden, hoewel het mij niet duidelijk is waarom het iets met ‘beschaving’ te maken zou hebben.
Via de geschiedenis en de wetenschap komt Arianna terecht bij een hoofdstuk over slaapstoornissen en de rol van dromen. Om vervolgens in deel 2 in haar boek toe te komen aan de aanpak van het in deel 1 beschreven omvangrijke probleem. En dat is belangrijk, want we moeten weer léren slapen. Er zijn namelijk allerlei factoren die positief dan wel negatief in werken op onze slaap. In hoofdstuk 9 gaat ze uitgebreid in op de negatieve factoren: licht en vooral het ‘blauwe licht’ van beeldschermen, een te warme slaapkamer, te weinig frisse lucht, de invloed van onvoldoende lichaamsbeweging, alcoholgebruik enzovoorts. Maar ook de invloed van voeding op slaap. Neurowetenschappers tonen aan de lopende band aan hoe groot de invloed is van onze darmen en onze voeding, op het functioneren van de hersenen.
Ook bespreekt ze de rol van hazenslaapjes en de invloed van jetlags en tijdzones. Slaap als het ultieme prestatie-bevorderende middel in de sportwereld en niet in de laatste plaats de dramatische effecten van elektronica in de directe omgeving van de slaapplek.
Al met al een zeer aanbevelenswaardig boek. Het verbeteren van de slaapkwaliteit is een inspanning die zich veelvuldig terugbetaald. We leven in een hectisch tijdperk met misschien wel de meeste chronische stress ooit. Dat maakt het belang van slaap alleen maar des te groter. Op de valreep van het nieuwe jaar wens ik iedereen daarom vooral een goed slaap-jaar toe.
(Eerder gepubliceerd in “Blik Op Zeewolde” Kerstspecial dec. 2016)
Eén van de boeiende elementen van de rondgang die Michael Mosley heeft gehouden door de wetenschap is dat hij allerlei vormen van vasten geprobeerd heeft, maar steeds heeft vastgehouden aan zijn uitgangspunt, dat het wel leuk moet blijven.
Maar eerst even naar het biologisch principe van de Hormesis. Mosley beschrijft het in zijn boek (“The fast diet”), onder het kopje “That which does not kill us makes us stronger” (Dat wat ons niet doodt maakt ons sterker). Het hermetisch principe is een bijzondere relatie tussen de dosis van een stof of een prikkel, en het effect. Wikipedia beschrijft het als volgt: Hormesis is in de toxicologie het fenomeen dat een stof die in hoge dosis schadelijk is voor een organisme, bij lage dosis positieve effecten kan hebben.
Anders gezegde en gedoseerde prikkel kan juist een stimulerend effect hebben. Laten we het illustreren aan de hand van de calorie-inname. Heel veel diëten die zich mogen verheugen in tijdelijke grote aandacht, de zogenaamde hypes, zijn gebaseerd op het principe van de calorie-restrictie. Dat wil zeggen dat er dagelijks beduidend minder calorieën worden gegeten (natuurlijk eet je geen calorieën maar het is een maat voor de hoeveelheid energie die een voedingsmiddel bij verbranding in ons lichaam kan opleveren), dan dagelijks gemiddeld nodig is (vrouwen ca. 2000 kCal/dag en mannen ca. 2400 kCal/dag). De gedachte is dat als je maar minder inneemt dan het lichaam nodig heeft dat het lichaam dan automatisch de opgeslagen reserves (vetweefsel) gaat aanspreken om het tekort aan te vullen. Mathematisch lijkt dat een waterdicht verhaal, maar dat is het niet. Er is veel over te zeggen maar dat ga ik nu niet doen. Eén van de ongewenste effecten van deze doorlopende (!) stress is dat de schildklierstofwisseling blijvend vertraagd waardoor mensen wanneer ze weer normale hoeveelheden gaan eten snel in gewicht aan komen en niet zelden hoger uitkomen dan het startgewicht. Het beruchte jojo-effect dat menigeen al tot wanhoop heeft gedreven. Je zou zondermeer kunnen stellen dat deze doorlopende (en dús niet gedoseerde) stress een negatief effect heeft.
Bij intermitterend vasten wordt er periodiek met een interval een calorie-stress gecreëerd. In het onderzoek over dit fenomeen zijn bij knaagdieren alle mogelijke varianten onderzocht. Mosley vond uiteindelijk dat het ritme van 2 dagen per week een beperkte calorie-inname t.o.v. 5 dagen per week normaal eten goed te doen was ook op de lange termijn. Vandaar de naam van zijn methode 2.5 Vasten Dieet.
Deze gedoseerde calorie-stress heeft tal van positieve effecten: verlies van overgewicht, structurele daling van de IGF-1 productie etc.
Kort gezegd komt het er op neer dat gedurende 2 niet-aaneengesloten dagen per week (bijv. maandag en donderdag) de voedselinname vanuit calorisch oogpunt wordt teruggebracht tot 25% van de normale richtlijn. Dus vrouwen mogen op die ‘vastendagen’ max. 500 kCal nuttigen en mannen max. 600 kCal.
De overige dagen mag dan normaal gegeten worden. Uiteraard moet men die overige dagen niet gaan overcompenseren, maar de ervaring leert dat die behoefte niet bestaat.
Het betekent overigens wel, en daar zit wat mij betreft een zwakte in het programma, dat je op de zgn. vastendagen calorieën moet gaan tellen.
Persoonlijk vind ik dat, temidden van een druk bestaan, een uiterst vervelende bezigheid. Mosley heeft er wel wat op gevonden door een receptenboek uit te brengen met recepten die al aan de genoemde calorische restrictie voldoen. Maar dan betekent het dus op de vastendagen dat je steeds met een kookboek in de hand de avondmaaltijd moet bereiden en niet iedereen heeft daar zin in of tijd voor. Ik heb het vorig jaar een periode gedaan maar al snel was dit de reden dat het rommelig werd en uiteindelijk dat ik er mee stopte.
Over mijn oplossing van dit probleem de volgende keer meer.
Morgen is het de internationale Dag van de slaap. Dat doet vermoeden dat er een probleem is rondom slaap dat ruim aandacht verdient. Volgens ArboNed hebben tenminste 30% van de werknemers in Nederland last van slaapproblemen. Bij werknemers in ploegendiensten ligt het percentage nog hoger: tussen de 42 en 68%. Slaapproblemen, aldus ArboNed, kosten de Nederlandse economie zo’n 4,5 miljard euro per jaar.
Deze cijfers liegen er niet om. In werkelijkheid is het probleem echter nog veel groter. Want het gaat hier om mensen die slaapproblemen ervaren.
De slaap is onze belangrijkste herstelperiode. Overdag staat ons lichaam in de actieve stand, we verbruiken energie, we teren in op onze reserves en er treedt slijtage op. Daar moet voldoende hoogwaardig herstel tegenover staan, en dat vindt als regel plaats in de nacht.
Echter, er zijn ook mensen die wél slapen en toch onvoldoende of zelfs slecht herstellen. Deze mensen zijn zich dus niet bewust van een probleem betreffende de slaap.
Het belang van voldoende herstel, of het nu al of niet samengaat met slecht slapen of niet, is evident. Als energie uitgaven niet voldoende gecompenseerd worden door energie inkomsten ontstaat er een energie-kredietcrises. We teren in op de reserves, we verouderen sneller en onze prestaties worden minder. Niet alleen onze prestaties lijden eronder maar ook neemt de kans op disfunctioneren en uiteindelijk chronische ziektes toe. We spreken veel over stress tegenwoordig, maar ten diepste gaat het om de vraag of er naast de totale stressdruk voldoende écht herstel is.
Om te zien óf we voldoende herstellen in de slaap en zo niet, of dat mogelijk verband houdt met onze levensstijl is van fundamenteel belang voor het gericht aanpakken van dit probleem en voor het verbeteren van onze conditie en prestaties. De 72uurs HRV (hartslagvariatie) meting van Firstbeat is een uitstekende tool om inzicht te krijgen in uw persoonlijk herstel.
Juist ook voor mensen in ploegendiensten, nachtverpleegkundigen en vliegend personeel is inzicht in de balans tussen activiteiten en herstel van cruciaal belang voor gezondheid en optimale prestaties.
ccgforum.com 