Wat voor een individuele (spier)cel geldt, gaat op voor het organisme in z’n totaliteit. Voor gezond functioneren is er een bepaalde balans nodig tussen processen die het lichaam energie kosten, die slijtage en verbruik van reserves opleveren én processen die zorgen voor de instandhouding van het organisme, die zorgen voor regeneratie en de opbouw van reserves. Dit is net zo’n basale wetmatigheid als het boekhoudkundige principe dat er evenwicht (vandaar de naam ‘Balans’) moet zijn tussen uitgaven en inkomsten. Deze balans is in de moderne westerse wereld steeds meer uit beeld geraakt. Maar net zo min als je de zwaartekracht kunt ontkennen of negeren kun je dit biologische principe zonder schade aan de kant zetten.

In het prachtige artikel “Het nut van niksen” beschrijft de journaliste Lucienne van Eck hoezeer deze balans in het dierenrijk als basaal gegeven aanwezig is. Maar in een tijd dat de economische, door de mens bedachte wetten, de overhand lijken te hebben, waarin er 24/7 informatiestromen zijn en we, als we geen grenzen stellen, altijd en overal bereikbaar zijn, komt rust en herstel steeds meer onder druk te staan. Natuurlijke ritmes worden massaal genegeerd, niet voor niets hebben 30% van de mensen in de westerse wereld slaapproblemen en een nog groter aantal weet niet dat ze het hebben. Ik kom op het thema slaap later terug, maar ‘slapen’ en ‘herstellen’ zijn al lang geen synoniemen meer, terwijl dat wél zo zou behoren te zijn. Wanneer je op de vraag hoe het gaat kunt antwoorden met ‘druk’ dan behoor je al snel tot een groep geslaagde mensen. Stel je voor dat je zegt dat je het ‘rustig’ hebt, dan maakt de gemiddelde vraagsteller zich toch echt zorgen.

Begrippen als 24uurs economie, winstmaximalisatie, toename van werkstress e.d. illustreren allen dat we leven in een prestatiesamenleving. Een wereldwijde kredietcrises toont dat we het oude en nuchtere principe van onze voorouders “wat je niet hebt kun je ook niet uitgeven” met voeten hebben getreden. Vroeg of laat betaal je daar een prijs voor, zo ook op het vlak van gezondheid.

We leven tegenwoordig massaal ook qua gezondheid op krediet. Bij de meeste mensen gaat er meer uit dan er aan herstel plaats vindt. Dankzij reserves houden velen dat jarenlang vol, maar het houdt een keer op. Het is alsof de maandelijkse uitgaven veel hoger zijn dan de inkomsten maar het tekort wordt bijgepast vanuit een lening. Ogenschijnlijk is er evenwicht maar iedereen begrijpt dat dit niet zo is. En zeker als de betroffen persoon verzuimt om op het saldo van de lening te kijken, komt het als een schok als de limiet bereikt is.

Bij het voorbeeld van de spier zagen we dat er een hypoxie toestand optrad als de belasting (=stress) groter was dan de belastbaarheid doordat er geen herstelmomenten waren. Wat in het klein geldt gaat ook in het groot op. En aangezien de stressdruk in onze moderne tijd erg hoog is, zouden rust en herstelmomenten meer dan ooit alle aandacht moeten verdienen.

Wat we dan onder “stress” verstaan, komt in het volgende blog aan de orde.